طبق روایات امام حسین علیه السلام اولین كسی است كه در حال حیات حضرت مهدی ـ علیه‌السلام ـ رجعت می‌كند و بعد از رحلت حضرت و با شهادت او، مراسم غسل و نماز بر بدن حضرت را بر عهده می‌گیرد. در مورد رحلت و یا شهادت حضرت، روایات مختلف است ولی در هر دو نوع روایات، موضوع بازگشت امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و انجام مراسم غسل و كفن و نماز بر حضرت، ذكر شده است.

در این مقاله به دو بحث می پردازیم: 1 ـ اشکالی بر دعای ندبه 2ـ مدت زمان حكومت امام زمان و موضوع انجام غسل و نماز بر بدن مطهر امام زمان علیه السلام

آیا دعای ندبه انشای برخی از علمای شیعه است؟

ممکن است برخی اشکال کنند که این دعا انشای برخی از علمای شیعه بوده است. ولی این احتمال از جهاتی باطل است:

1. بزوفری در روایت خود، چنین آورده است: «و یستحبّ أن یدعی به فی الأعیاد الأربعة» ظاهر این کلمه می‌رساند که این دعا از جانب معصوم صادر شده است، زیرا محکوم کردن هریک از افعال و اذکار به هریک از احکام خمسه (وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه) از امور توفیقی است که فقط باید از جانب اولیای معصوم خداوند صورت پذیرد.

2. اینکه برای قرائت این دعا زمان خاص (اعیاد اربعه) ذکر شده خود دلیل بر آن است که از جانب معصوم صادر شده است؛ زیرا در غیر این صورت نمی‌تواند از چنین ویژگی خاصی برخوردار باشد.

3. رسم علما چنین بوده که هرگاه دعا یا زیارتی را خود انشا می‌کردند متذکر می‌شدند تا بر مردم مشتبه نگردد، از باب نمونه:

الف. شیخ صدوق در «من لا یحضر الفقیه» زیارتی را برای فاطمه زهرا (سلام الله  علیها) که از انشاهای خود اوست نقل کرده و میگوید: من آن‌را در سفر حج در مدینه در کنار قبر فاطمه زهرا (سلام الله علیها) قرائت کردم. ولی آن‌را به این‌صورت در اخبار نیافتم…» (بحارالانوار، ج97، ص96، ح13)

ب. سیدبن طاووس در «الاقبال» میگوید: «فصلی است درباره آنچه آن ‌را ذکر می‌کنیم از دعایی که آن‌ را انشا کردیم، آن ‌را هنگام تناول طعام ذکر می‌کنیم» (اقبال الاعمال، ص115)

ج. و نیز می‌فرماید: «و اما آنچه هنگام رۆیت هلال شوال گفته می‌شود ما آنرا در کتاب «عمل‌الشعر» در ضمن دعایی که انشا کردیم آوردیم، و این دعا صلاحیت برای تمام ماهها را دارد…» (اقبال الاعمال، ص305)

در خصوص انجام غسل و نماز بر بدن مطهر امام زمان ـ ارواحناه فداه ـ طبق روایات، امام حسین ـ علیه‌السلام ـ اولین كسی است كه در حال حیات حضرت مهدی ـ علیه‌السلام ـ رجعت می‌كند و بعد از رحلت حضرت و با شهادت او، مراسم غسل و نماز بر بدن حضرت را بر عهده می‌گیرد. در مورد رحلت و یا شهادت حضرت، روایات مختلف است ولی در هر دو نوع روایات، موضوع بازگشت امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و انجام مراسم غسل و كفن و نماز بر حضرت، ذكر شده است

و در موارد دیگر نیز درمورد ادعیه‌ای که خود انشا کرده چنین تعبیراتی آورده است. (امان‌الأخطار، ص17)

4. ابن مشهدی در «المزار» می‌گوید: «من در این کتاب خود از فنون زیارات، اخباری را جمع کردم که به‌واسطه راویان ثقه و مورد اعتماد به سادات متصل شده‌اند» (المراد، ص16)

5. درصورتی که جمله «انّه الدعا لصاحب الامر» را به معنای انشا از امام زمان (علیه السلام) بدانیم می‌توانیم آن را از توقیعات حضرت مهدی علیه السلام به بزوفری بدانیم.

مدت زمان حكومت امام زمان و موضوع انجام غسل و نماز بر بدن مطهر امام زمان

مدت زمان حكومت امام زمان ـ علیه‌السلام ـ دقیقاً مشخص نمی‌باشد. روایات مربوط به این موضوع، زمان‌های متفاوتی برای حكومت حضرت ذكر نموده‌اند

7 سال،[1] 8، 9، 10سال،[2] 19سال،[3] 20 سال،[4] 40سال[5] و 309سال[6] (مقدار توقف اصحاب كهف در غار) ذكر شده است.

عدد 7 سال هم در منابع روائی اهل سنت بیشتر ذكر شده است[7] و هم در منابع شیعی بیشترین روایات را دارد. منتهی در اكثر موارد هر سال آن را مساوی با 10 سال ذكر نموده است كه می‌شود هفتاد سال (7=70).

برای توجیه و جمع میان این اختلاف اعداد، نظرات مختلفی ارائه شده است: صاحب كتاب «الشیعة و الرجعه» روایات هفت سال مساوی با 70 سال را بخاطر كثرت روایات آن ترجیح داده است.[8] و بعضی مثل سیدصدرالدین صدر زمان حكومت حضرت را در هفت سال منحصر نموده است و این را از ویژگی‌های حكومتی حضرت دانسته كه در مدت اندك جهان را پر از عدل و داد می‌كند كه از كس دیگری ساخته نمی‌باشد.[9]

مرحوم علامه مجلسی، این روایات را برخی ناظر به آغاز شكل‌گیری قیام، برخی را مربوط به پیاده شدن اوائل حكومت حضرت دانسته است و برخی از روایات مثل 309 سال را مربوط به دوران نهائی حاكمیت و استقرار نظام حضرت حمل نموده است. [10] از جمله كسانی كه این توجه و محمل را پذیرفته‌اند آیة‌الله مكارم شیرازی دام ظله در كتاب «مهدی انقلابی بزرگ» است.[11]

به نظر می‌رسد؛ توجیه دوم كه ما روایات را ناظر به مراحل آغاز و استقرار و ثبات نظام حكومتی حضرت بدانیم. نسبت به توجیه اول كه مدت حكومت حضرت را حصر در 7 سال می‌كند و آن را به عنوان ویژگی حضرت می‌شمارد، ترجیح دارد زیرا سنت الهی بر این است كه حتی‌الامكان جریان كار از راه‌های عادی به پیش رود نه از راه اعمال قدرت اعجاز و روایات مربوط به انقلاب عدل‌گستر حضرت نیز بیانگر این واقعیت است كه پیروزی حضرت بر دشمنان و فتح جهان، با زحمات و دشواری‌های سختی همراه است و نیاز به افراد جان بركف دارد و خون‌های فراوانی در راه حضرت ریخته می‌شود.

بنابراین، طبیعت كار حضرت بقیة‌الله (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در پروژه‌ی استقرار عدالت جهانی به جای نظام‌های ظالمانه، اقتضا می‌كند كه حضرت به عنوان مجری این طرح عظیم و بی‌همانند، مدت طولانی حضور داشته باشد تا بتواند، با روند طبیعی (مگر در موارد خاص) تحول همه جانبه و فراگیر را در جهان پر از ظلم، پدید آورد.

براساس تصریح قرآن، مأموریت و رسالت حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) تحقق ارزش‌های الهی و قرآنی و تأسیس جامعه‌ی توحیدی به معنای كامل آن است بگونه‎ای كه هیچگونه اثری از شرك در آن دوره مشاهده نشود «یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِكُونَ بِی شَیْئاً»[12]

آنچه مسلم است؛ این است كه تأسیس چنین بنای عظیم، آن هم با آن عمق و گستردگی غیر قابل توصیف كاری است كارستان و حیرت‌آور كه می‌باید آن ذخیرة الهی، این كار بزرگ و بی‌سابقه را به اجرا در آورد.

طبیعت كار حضرت بقیة‌الله (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در پروژه‌ی استقرار عدالت جهانی به جای نظام‌های ظالمانه، اقتضا می‌كند كه حضرت به عنوان مجری این طرح عظیم و بی‌همانند، مدت طولانی حضور داشته باشد تا بتواند، با روند طبیعی (مگر در موارد خاص) تحول همه جانبه و فراگیر را در جهان پر از ظلم، پدید آورد

بدیهی است كه اجرای این برنامه‌ی عظیم ـ با توجه به روند طبیعی امور و عدم استفاده از قدرت اعجاز ـ (مگر در موارد ضرورت) نیاز به گذشت زمان دارد.

بنابراین، گرچه رشد افكار عمومی و فرهنگ‌ها در عصر انقلاب جهانی حضرت، تا حد زیادی زمینه را برای پذیرش، برنامه‌های حضرت، مساعد خواهد نمود، ولی با همه‌ی این احوال به‌لحاظ اینكه نظام‌های سلطه، نوعاً‌نظام ظالمانه می‌باشد، اجرای احكام الهی و تحقق عینی معارف قرآنی و ارزش‌های اسلامی، در چنین فرایندی، نیاز به زمان طولانی دارد و حضور امام را در مدت لازم می‌طلبد، اما اینكه دقیقاً چه مقدار حضرت حكومت می‌كند؟ مشخص نمی‌باشد كه اینكه روایات این موضوع را دقیقاً معین ننموده است شاید بخاطر بعضی از حكمت‌ها و اسراری است كه در این مسأله وجود دارد و فقط بعد از ظهور مشخص می‌شود.

و اما بحث دوم:

یكی از اعتقادات شیعه این است كه امام معصوم ـ علیه‌السلام ـ را جز امام معصوم دیگر غسل و نماز، نمی‌دهد و در روایات خاصه به این موضوع تصریح شده است. امام ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: «ان الامام لا یغسله الا للامام»[13]

در خصوص انجام غسل و نماز بر بدن مطهر امام زمان ـ ارواحناه فداه ـ طبق روایات، امام حسین ـ علیه‌السلام ـ اولین كسی است كه در حال حیات حضرت مهدی ـ علیه‌السلام ـ رجعت می‌كند و بعد از رحلت حضرت و با شهادت او، مراسم غسل و نماز بر بدن حضرت را بر عهده می‌گیرد.[14] در مورد رحلت و یا شهادت حضرت، روایات مختلف است ولی در هر دو نوع روایات، موضوع بازگشت امام حسین ـ علیه‌السلام ـ و انجام مراسم غسل و كفن و نماز بر حضرت، ذكر شده است.

پی نوشت‌ها:

[1] . بحارالانوار، ج 52، ص 291

[2] . الشیعة و الرجعه، ج 1، ص 224

[3] . الغیبة نعمانی، ص 332، تحقیق علی‌اكبر غفاری

[4] . العمده، ابن الطریق. ص 439

[5] . عقد الدرر، ص 240، به نقل از جهان بعد از ظهور، محمد خادمی شیرازی، ص 174

[6] . بحارالانوار، ج 52، ص 280.

[7] . سسن ابن ابی‌داوود، ج 4، ص 307

[8] . الشیعة و الرجعه، ج 1، ص 225.

[9] . المهدی، سیدصدرالدین صدر، ص 239

[10] . بحارالانوار، ج 52، ص 280.

[11] . مهدی انقلابی بزرگ، ص 314.

[12] . سورة نور، آیة 55.

[13] . اصول كافی، ج 1، ص 384 و بحارالانوار، ج 109، ص 103.

[14] . بحارالانوار، ج 53، ص 13 و ج 51، ص 56.

آمنه اسفندیاری

بخش مهدویت تبیان

منابع:

سایت اندیشه قم

پورتال جامع مهدویت

سایت راسخون

بحارالانوار، ج97

اقبال الاعمال، ص115